24 Apr Ορθή χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών

Παρόλο που η συνταγογράφηση του αντιβιοτικού είναι ευθύνη του κλινικού ιατρού, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες οι οποίοι, άμεσα ή έμμεσα, μπορεί να επηρεάσουν την απόφασή του. Οι γονείς έχουν μια παραμορφωμένη άποψη της ιδιότητας αυτών των φαρμάκων, καθώς και των ασθενειών που απαιτούν τη χρήση τους. Οι περισσότερες εμπύρετες καταστάσεις στην παιδική ηλικία δεν χρήζουν αντιβιοτικής αγωγής. Ωστόσο, μελέτες δείχνουν ότι, σε πρώιμο στάδιο της νόσου, η μη συνταγογράφηση ενός αντιβιοτικού, σχετίζεται με γονική δυσαρέσκεια για τη θεραπευτική στάση που υιοθετεί ο γιατρός, κάτι που οδηγεί τους γονείς πολλές φορές και στην αναζήτηση άλλων γιατρών διαθέσιμων να χορηγήσουν αντιβιοτική αγωγή.

Στο σημείο αυτό λοιπόν θα ήθελα να σταθώ σε ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας  που απασχολεί: την ανθεκτικότητα  των  μικροβίων που προκύπτει από την άσκοπη και λανθασμένη χρήση των αντιβιοτικών  και που κοστίζει πολύ στη δημόσια υγεία και πάνω απ όλα κοστίζει ανθρώπινες ζωές. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν κάποια πράγματα:

Είναι τα αντιβιοτικά αποτελεσματικά στις ιώσεις;

Ο πυρετός, ο βήχας και η ρινική καταρροή είναι κοινά συμπτώματα στην παιδική ηλικία που μπορεί να προσβάλλουν τα παιδιά 10 – 15 φορές τον χρόνο και η συντριπτική πλειοψηφία των συμπτωμάτων αυτών είναι ιογενούς αιτιολογίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα συμπτώματα κορυφώνουν την τρίτη ημέρα, αλλά μπορεί να παραμείνουν για αρκετές μέρες πριν βελτιωθούν, ωστόσο αυτοπεριορίζονται, με πολύ χαμηλό κίνδυνο επιπλοκών και αρκεί συνήθως συντηρητική αντιμετώπιση με αντιπυρετικά και ξεκούραση.

• Τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά κατά των ιών
• Δεν θα επιταχύνουν την ανάρρωση
• Ούτε θα αποτρέψουν τις επιπλοκές ενός κρυολογήματος.

Πότε χρησιμοποιούμε τα αντιβιοτικά;

Τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για την αντιμετώπιση τεκμητιωμένων μικροβιακών λοιμώξεων. Πώς όμως θα διακρίνουμε τις βακτηριακές από τις ιογενείς λοιμώξεις? Ο μόνος υπεύθυνος και αρμόδιος για τη διάκριση αυτή και κατ’ επέκταση για τη χορήγηση αντιβιοτικών είναι ο θεράπων ιατρός  ο οποίος με βάση τα κλινικό-εργαστηριακά ευρήματα  καθορίζει  πρακτικές περίθαλψης που βελτιστοποιούν τη φροντίδα των ασθενών και ελαχιστοποιούν την ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών.

Για παράδειγμα, σε περίπτωση αμυγδαλίτιδας το άμεσο τεστ ανίχνευσης του στρεπτοκοκκικού αντιγόνου μπορεί να διακρίνει αν η αμυγδαλίτιδα οφείλεται σε στρεπτόκοκκο, οπότε και χρήζει αντιβίωσης. Επίσης κάθε ωταλγία δεν σημαίνει αντιβίωση. Οι περιπτώσεις ελαφριών μολύνσεων του μέσου αυτιού, που είναι και οι περισσότερες, υποχωρούν συχνά από μόνες τους σύντομα, ενώ όταν τα συμπτώματα επιμένουν  πρέπει να τυγχάνουν προσεκτικής αξιολόγησης από τον γιατρό.

Ποια αντιβίωση θα διαλέξω;

Η επιλογή της αντιβίωσης και πάλι  θα γίνει αποκλειστικά από τον θεράποντα ιατρό με βάση κατευθυντήριες οδηγίες που  είναι διαθέσιμες για να παρέχουν στρατηγικές θεραπείας για πολλές κοινές παιδιατρικές λοιμώξεις της κοινότητας και σίγουρα όχι με βάση τη γεύση της ή τη διαθεσιμότητα στο “φαρμακείο” του σπιτιού μας. Όταν υπάρχει αντιβιόγραμμα, στοχευμένα επιλέγεται ένα αντιβιοτικό ευαίσθητο στο μικρόβιο που έχει απομονωθεί, ενώ όταν δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα επιλέγεται  αρχικά και ιδανικά ένα αντιβιοτικό «στενού φάσματος», το οποίο σημαίνει ότι απευθύνεται ειδικά στα πιο συνηθισμένα μικρόβια που προκαλούν τη λοίμωξη που θεραπεύουμε,χωρίς να επηρεάζουν ευρέως άλλα μη παθογόνα μικρόβια.

Ποια είναι τα συνηθισμένα λάθη στη χορήγηση αντιβίωσης;

Συνήθη λάθη στη χορήγηση των αντιβιοτικών συμβαίνουν τακτικά και σχετίζονται τόσο με την έλλειψη  ενημέρωσης αλλά και ευαισθητοποίησης γύρω από τις επιβλαβείς συνέπειεςτης λανθασμένης χρήσης των αντιβιοτικών.

• Ένα σύνηθες λάθος είναι η έλλειψη συνέπειας στη σωστή δόση που έχει οριστεί να παίρνουμε. Έτσι η έλλειψη σωστού δοσομετρητή (π.χ σύριγγα για τα ml), είτε η έλλειψη συνεργασίας του παιδιού στη λήψη λόγω δυσάρεστης γεύσης, οδηγεί συνήθως σε υποθεραπεία με μικρότερες δόσεις.
• Πρόωρη διακοπή της αγωγής νωρίτερα από το προβλεπόμενο,  είτε λόγω ήπιων αλλεργικών αντιδράσεων, είτε εξαιτίας της υποχώρησης των συμπτωμάτων που λανθασμένα μας δίνουν την αίσθηση ότι ολοκληρώθηκε και το έργο της αγωγής.
• Γενικά κακή συμμόρφωση στις οδηγίες με λανθασμένα μεσοδιαστήματα δόσεων είτε παραλείποντας δόσεις είτε αραιώνοντας τα μεσοδιαστήματα.

Τι προκαλεί η αχρείαστη και λανθασμένη χορήγηση αντιβιοτικών;

Στον οργανισμό μας υπάρχει ένα σύνολο μικροβίων με το οποίο συμβιώνουμε που αποτελείται από  ευαίσθητα και αβλαβή μικρόβια που δρουν προστατευτικά, αλλά και από έναν περιορισμένο αριθμό πιο επιθετικών λοιμογόνων μικροβίων. Όταν χορηγούνται αντιβιοτικά, δεν καταστρέφεται εκλεκτικά μόνο το παθογόνο το οποίο στοχεύουμε  αλλά και πολλά από τα μη παθογόνα βακτήρια , ενώ επιβιώνουν άλλα τα οποία προσαρμόζονται στις συνθήκες και αναπτύσσουν μηχανισμούς  άμυνας και αντοχής. Τα  μικρόβια τα οποία μεταλλάσσονται σε ανθεκτικά στην αντιβίωση που λάβαμε, μπορούν να συνεχίζουν να αναπτύσσονται, να πολλαπλασιάζονται και να διασπείρονται στο περιβάλλον, απειλώντας την κοινότητα με νέα στελέχη λοιμωδών νόσων που είναι πιο δύσκολο και πιο δαπανηρό να θεραπευτούν. Με απλά λόγια η υπερβολική και ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών γεμίζει τη χλωρίδα μας με ανθεκτικά μικρόβια που δεν σκοτώνονται με τα υπάρχοντα αντιβιοτικά. Οι μικροβιακές λοιμώξεις όμως προκαλούνται κατά κύριο λόγο από τα παθογόνα μικρόβια που βρίσκονται στις χλωρίδες μας

Η ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών θέτει σε κίνδυνο τη χρησιμότητα των πολύτιμων αυτών φαρμάκων χάνοντας έτσι το μοναδικό πλεονέκτημα που έχουμε απέναντι στα μικρόβια. Η παράταση της ζωής των υπαρχόντων αντιβιοτικών θα στηριχθεί στην ορθολογική χρήση τους, ώστε να λειτουργεί λιγότερο η πίεση για αντοχή. Ετσι τα μικρόβια  δεν θα ξοδεύουν ενέργεια για να διατηρήσουν τους μηχανισμούς αντοχής, που τελικά θα τους χάνουν και θα γίνονται ξανά ευαίσθητα στα αντιβιοτικά. Η διάσωση των αντιβιοτικών είναι ευθύνη όλων μας!